Skip to main content

Paʻa ke kahua, Hākaʻi ʻia na kūpuna

He ʻoihana ʻōiwi i neia huliau 

na Kaimana Barcarse

He huliau.  Hoʻi ko luna i lalo, hoʻi ko lalo i luna.  Iā kākou e komo ana i kēia huliau, e pono ana nā ʻoihana e hoʻomākaukau, keu aku nā ʻoihana ʻōiwi.  ʻAʻohe ala ʻoihana kūmau e hoʻomākaukau ana i nā ʻoihana ʻōiwi, nā kākou ia ala e hoʻomākaukau ai.


ʻO kekahi hana kū i ke ao i lohe mau ʻia, ʻo ia ka hoʻāno hou ʻana o nā ʻoihana iā lākou iho i mea e launa me nā mea kaulana e kū ana i ia wā.  No nā ʻoihana ʻōiwi, ʻaʻole ia he koho ʻoiai ua kūkulu ʻia kā lākou ma ke kahua i paʻa mua no nā hanauna a hanauna aku.  ʻO ia kahua ka mea e pūlama ai, e kūkulu hou aʻe ma luna i mea e lei aku i ka lanakila i kēia wā loli nui.


He koʻikoʻi ke kūpaʻa ma ke kahua ʻike, me ka hiki ʻana ke holu a lula i nā pōʻaiapili o kēia wā ma ka manawa hoʻokahi i ʻole lula ʻia e kēia ao ʻoihana pūpule a loli lua.  Ma o ke kūpaʻa e ola mau ai me ka hoʻolaha ʻana aku i ka mauli o kākou poʻe kūpuna ma nā hana like ʻole ma kēlā lā kēia lā.  E mālama mau i nā pilina, ke kuanaʻike, ka mauli, a me ke kuanaʻike ʻōiwi, a e hākaʻi ʻia ana e nā kūpuna i hala. 


ʻO Hālau Kaʻeaikahelelani kekahi ʻoihana e kūpaʻa nei ma ke kahua ʻike me ka holu pū ma ka loliloli o kēia wā.  A, me he iʻa māwea i ke kai lākou. Ma o ke kālailai ʻana i kā lākou hana ma ko lākou pōʻaiapili e ʻike aku ai ka pilina o ko kākou pōʻaiapili, a i nā ala maikaʻi e hahai ai, a me nā ala maikaʻi ʻole no kou pōʻaiapili. 


hula


Ua nui nā hālau hula ma Hawaiʻi nei, a ua ākea ko lākou ʻike a hana, a laʻa pū me ko Kaʻeaikahelelani.  Ua nui hou aku ka hana a kēia hālau ma o ka nā mea i manaʻo ʻia he hana hālau maʻamau.  Ua hoʻokumu ʻia ʻo Hālau Kaʻeaikahelelani ma ka mahahiki 2015 e nā kumuhula ʻo Kaʻea lāua ʻo Kahelelani, he kuaʻana a kaikaina.  Ua hula lāua no ko lāua ola holoʻokoʻa, a ua ʻuniki kūhelu ma lalo o ka malu o ka loea, kumu hula Nani Lim Yap mai Hālau Nā Lei ʻo Ka Holokū. 


Ma mua o ka hoʻokumu ʻia ʻana o ka hālau, ua hana lāua ma loko o nā ʻoihana ʻōlelo a ʻike Hawaiʻi. He kumu kaiāpuni kūhelu ʻo Kaʻea i aʻo ma ka Pūnana Leo ʻo Kona a ma Ke Kula ʻo ʻEhunuikaimalino.  He wilipā kaulana ʻo ia i ka hāpai ʻana i ka ʻōlelo a ʻike Hawaiʻi ma nā kukuna lekiō i maʻa ka pepeiao o ko Hawaiʻi, a aʻo pū ʻo ia i nā papa ʻike Hawaiʻi ma ke kula kaiāulu ʻo Palamanui.  He aʻoaʻo ʻike Hawaiʻi ʻo Kahelelani ma ka ʻoihana hoʻomākaʻikaʻi e alakaʻi ʻana i nā hōkele, a me nā ʻoihana hoʻokipa ʻē aʻe i mea e hōʻihi a mahalo ʻia nā ʻōiwi Hawaiʻi, a me nā mea Hawaiʻi a pau me ka ʻimi ʻana i ke ala e hoʻihoʻi ʻia ke kākoʻo i ke kaiāulu. 


He aha ia mea i ʻuʻume ai iā lāua e haʻalele i ke ala ʻoihana maʻamau o ke ao nei i mea e hoʻokumu ʻia he hālau hula?  Ke walaʻau me lāua ua ahuwale nō ʻo ka hula ke ola o lāua.  ʻO ia ke kahua, ke kūmole, ka mea i hoʻoulu ʻia ke kuanaʻike Hawaiʻi i loko o lāua.  A ʻoiai ua hoʻoili ʻia kēia ʻike ma luna o lāua, he kuleana ko lāua e hoʻomau ʻia ua ʻike lā ma o ke aʻo. 


ʻAʻole ʻo ka ʻoihana hālau hula he ʻoihana nui o ke kālā. Laʻa ua manaʻo lā ke nīnau ʻia ka nui o nā kumu hula ʻē aʻe.  ʻO ke kenikeni i loaʻa mai ka uku kula he lawa ʻole ia e kaʻa ai ka nui o nā pila kūmau.  A no ia kumu i komo ai ka nui o nā kumu hula i nā hoʻoulu kālā ʻē aʻe, ʻo nā ʻaha mele ʻoe, ʻo nā hōʻikeʻike no ka poʻe mākaʻikaʻi ʻoe, ʻo nā papa a hālāwai hoʻonaʻauao ʻoe, a pēlā hou aku. ʻO kekahi o nā kumu kalena nui o ka himeni, lilo lākou i puʻukani hoʻopuka pāleo i loaʻa nā kenikeni keu e mālama hālau ai.


Ua komo nō ʻo Kaʻeaikahelelani i ua mau hoʻoulu kāla lā i kaʻa ai nā pila, ʻakā ʻaʻole ke kālā ka mea e pahu nei i ka hālau.  ʻO ka hoʻomau aku o ka ʻike kuʻuna, ʻo ke ola o nā loina, ʻo ke kinakinai welo, ʻo ia ka uku, a ʻo ka hilinaʻi i nā kūpuna ka hana i pono ai ka wehe ʻia o nā ala i ʻike ʻole ai.  Ua kō, ua hua, ua nani nō.


ʻO ke ala mua i wehe ʻia, ʻo ia hoʻi ke kahua hālau.  Hoʻolimalima ka nui o nā hālau i wahi lumi papanui i kūpono no ka papa hula, he lumi papa hulahula ʻoe, he hale hoʻāhu ʻoe,  he halekaʻa ʻoe, a me nā lumi/hale ʻē aʻe o ia ʻano.  Ua hākaʻi ʻia ka hālau i ʻāpana ʻāina Waiwai Aliʻi ma Keauhou uka, kahi e aʻo ai, e mahi ai, e hoʻi hou ai i ka pilina ʻāina nō, kahi kūpono hoʻi e ola a ulu ai ka hālau.  ʻAʻole ʻo ka papa hula maʻamau wale nō ka hana a ka hālau.  Komo nā ʻōlapa ma ka mahiʻai, ka mahi lāʻau, a me ka mahi ʻana i nā meakanu i pono ai nā loina hula a me nā pono hula kekahi, e like me ka ipu ʻoe, ka ʻōlena ʻoe, ke kalo ʻoe, ke kukui ʻoe, a pēlā hou aku.  ʻO ke hōʻailona e hōʻoia ʻana he ala pono nō, ʻo ia hoʻi ke aʻo ʻana i ko lākou pili ʻohana i ka ʻāina o Keauhou iā lākou e aʻo ana i ka mōʻaukala o ka ʻāina.  Ua manaʻo lākou ʻo Kalaoa, kahi i hānai ʻia ai, wale nō ko lāua ʻāina kūpuna, ʻaʻole kā!


ʻO ka lua o nā ala, he alo hou nō.  Iā lākou e aʻo ana i nā papa a hālāwai hoʻonaʻauao ma nā wahi kauʻāina, ua nui ka ʻiʻini o nā ʻōlapa i hoʻokumu ʻia he mau papa kūhelu.  Eia naʻe, ʻo ka pili mau a me nā papa pinepine nā mea i pono ai ke kaʻa o ka ʻike.  I loko o ko lāua lele mau, a me ke huakaʻi ʻana o nā haumāna i Hawaiʻi, ʻaʻole i lawa.  I mea e lanakila ai ma luna o ia hihia, ua ʻimi ʻia ka ʻike mai loko mai o nā haʻawina o nā kūpuna.


ʻO ka wā kahiko, he ʻōlelo waha ka ʻōlelo Hawaiʻi.  Ua hōʻea ke kākau ʻana i ka wā ʻo nā mikioneli. Na ka Hawaiʻi, nā aliʻi a me nā kūpuna hoʻi, i ʻike i ka waiwai nui o ka ʻōlelo kākau, a i wehe i ke ala e aʻo ai ka poʻe Hawaiʻi i ke kākau a heluhelu ʻana.  Laʻa pū me ka puanaʻī kaulana a ke aliʻi Kauikeaouli, “He aupuni palapala koʻu; ʻo ke kanaka pono ʻo ia koʻu kanaka”.  Ua laha ka mākau kākau a heluhelu i ʻaneʻane hoʻokahi hāneli pēkēneka, ʻo ia ka nui o nā Hawaiʻi i wali ma ke kākau a heluhelu.
 

vac

Ua puni ka Hawaiʻi i ka hoʻokaʻaʻike ma o kēia ʻenehana hou a ua hoʻokumu ʻia ka hale paʻi nūpepa mua loa ma kēia ʻaoʻao i ke kualono Rockies.  Aia ma Lahainaluna ia, a ʻo Hale Paʻi ka inoa.  Ua nui nō ka ʻike i palapala ʻia, a ʻo ka nui palapala i koe mai nei i kēia mau lā, he 1.2 miliona ʻaoʻao ke hoʻonohonoho ʻia ma ka pepa heluhelu 8.5” a 11”.  Ua lula kākou poʻe kūpuna i ka ʻenehana o ia wā, a ʻo ia ke kuanaʻike a Kaʻeaikahelelani e hahai nei i kēia wā.  Ke lula nei lākou i ka ʻenehana o kēia wā ma o ka hoʻokumu ʻana i ka haʻawina i hiki ke hoʻoili ʻia mai ka punaewele, ke mālama ʻia nei nā papa ʻīwā ma o ke kamepiula, ua hoʻokumu ʻia he mau pāhana i hiki ke hana ʻia ma ka home o nā ʻōlapa, a hoʻokaʻaʻike mau ma o ke kūlelepaho. Ua hoʻokumu ʻia kēia mau ala hou ma mua o ka hōʻea o ka maʻi ahulau ʻo KOVITA-19 ma nā one o Hawaiʻi nei. A i ka hōʻea mai o ua maʻi ahulau, a me ka huliau e ʻike ʻia nei, ua mākaukau ka hālau a ua komo piha i ke aʻo piliamamao kūpono.


Mai ka hoʻokumu ʻia ʻana o ka hālau he ʻelima wale nō makahuiki aku nei, ua hele a ahuwale nā mea i pono ai ka lāhui, a me ke kaiāulu a ka hālau e noho nei.  A ʻoiai ua komo wale ka hālau i ka ʻauamo kuleana, ua wehe ʻia nā ala hou he nui.  I mea e kōkua a kākoʻo i ke kaiāulu, ua hoʻokumu ʻia he ʻoihana ʻauhau ʻole i ākea aʻe ka pā o ka hālau ma waho aku o ka ʻoihana kālā maʻamau.  A ma kēia ala hou i launa ai ka hālau me nā hoa kaiāulu aʻe i lilo i pakanā ma ke ala hoʻōla ʻōiwi.  ʻO ka papahana Mino Niibi (Wai Ola) a The Cultural Conservancy kekahi pāhana e kākoʻo ana i ka hoʻopili hou ʻia ʻana o nā ʻōlapa i ka ʻāina a me nā wahi pana o nā Kona. A ma o ka hana pū ʻana me ke kula ʻo Kamehameha (māhele Hawaiʻi Komohana) ke hoʻokumu ʻia nei he papahana hoʻonaʻauao kamaliʻi kūhelu ma o ka ʻike a loina hula. A nui hou aku nā la’ana.


Ke ʻike ʻia nei ka hopena o kēia maʻi ahulu ʻo KOVITA-19.  Ke pani ʻia nei nā ʻoihana he nui, a ke hoʻokuʻu ʻia nei nā limahana.  No Hālau Kaʻeaikahelelani naʻe, ua mākaukau lākou no kēia au hou, a ʻoiai lākou e kālele nui nei i ka hoʻolana a mālama ʻana i nā Hawaiʻi a me ke kaiāulu Hawaiʻi, ua hele a paʻahana loa, a ke lana nei ka ʻoihana.  Ma o aku o nā papa i paʻa mua, ke ʻauamo nei ka hālau i ka hānai kaiāulu, ka hoʻoulu meaʻai, ka māhelehele ʻana i nā pono lako palekana a hoʻonaʻauao, a me ke alakaʻi ʻana i nā hui ʻē aʻe e komo ana i ka ʻauamo kuleana kaiāulu.  ʻO ka makaʻala ʻana i ka nui ke ala e ulu ai ka pākahi, a no ka hālau, he ʻoiaʻiʻo nō.


ʻO ke kahua ma mua, ma hope ke kūkulu.  Ua paʻa no ke kahua o ka hālau, a ua kūkulu ʻia he mau ala hou e kōkua i ke kaiāulu a e lana ai ka hālau.  ʻO ke kuanaʻike ʻōiwi, ka pilina kānaka, a me ka hilinaʻi ʻana i nā kūpuna i hele mua nā ala i kau ʻia, a he ala lanakila nō ia.  ʻAʻole helu ʻia ka lanakila ma ka nui kenikeni i waiho ʻia ma ka paisi dālā, helu ʻia naʻe ma ka nui ola.  ʻO nā loina, ola. ʻO ka hoʻonaʻauao, ola. ʻO ke kaiāulu, ola. ʻO ka ʻikekuʻuna, ola. ʻO ka piliʻuhane, ola.  ʻO ka Lāhui Hawaiʻi, Ola!  ʻO kēia ka uku e ola ai ka hālau, nā kumu, nā ʻōlapa, nā ʻohana, a me ke kaiāulu.  Ke helu ʻia kēia uku, he waiwai lua ʻole ʻo Hālau Kaʻeaikahelelani!!

 

-- ʻO Kaimana Barcarse ka luna hoʻokele o Hawaiʻi komohana no ke kula ʻo Kamehameha, he poʻo wilipā no Alana I Kai HIkina ma KWXX, a ʻo ia ke poʻo papa alakaʻi o Cultural Survival a me The Cultural Conservancy. 

 

Our website houses close to five decades of content and publishing. Any content older than 10 years is archival and Cultural Survival does not necessarily agree with the content and word choice today.