Skip to main content

He Hulu Manu ʻŌlelo ʻŌiwi: Ke Anahulu Makahi ʻŌlelo ʻŌiwi 2022-2032

Me he manu e pūʻā ana i ka ʻai mai kona waha e hānai ai i kāna keiki, pēia e hānai ʻia ai ka ʻōlelo ʻōiwi mai ka waha mākua a i ka waha hanauna hou.  A ma ka piʻi ʻana o ka mahina ʻo Mauli ma ke anahulu ʻo Hōʻemi ma ka malama ʻo Mahoehope a i ka iho ʻana o ka mahina ʻo Hilo ma ke anahulu ʻo Hoʻonui ma ka malama ʻo ʻIkuwā ua lālā aku ke kumu lāʻau i kanu ʻia he mau anahulu makahiki i hala iho nei e ka ʻohana Cultural Survival.  A he kumulāʻau heahea manu ʻōiwi ia a ua pane ʻia ua kāhea aloha.  Ma o ka ʻenehana ua ʻākoakoa mai nā lālā manu ʻōlelo ʻōiwi like ʻole mai kēlā kihi kēia kihi o ka honua me ko lākou mau leo kani nani lua ʻole e haku ʻia he mau mele ʻōlelo ʻōiwi ma kēia wā hou i hoʻokumu a hoʻokohu ʻia, ʻo ia hoʻi ke Anahulu Makahiki ʻŌlelo ʻŌiwi.  Ua kino mai kēia kumu he ʻaha punaewele ma ka inoa ʻo “Restoring our Native Languages and Landscapes.”  A ua lele ʻenehana mai nā manu mai kēlā kihi kēia kihi o ka honua a puni, mai ʻApelika a i ʻAlaka, mai Mokuhonu a i Lukia, mai ka Moananuiākea a i ka ʻāina Sapmi, mai Nūhoulani a i Abya Yala mā, a me nā kūʻono like ʻole o waena kekahi.
 

He ʻino maoli nō kēia maʻi ahulau ʻo Covita, a no nā Lāhui ʻōiwi a ua pāʻumi, pāhaneli a ʻoi nō ka ʻino no ko mākou poʻe.  Eia naʻe i loko nō o kēia maʻi weliweli, ua ʻimi ʻia a loaʻa ka lei o ka lanakila ma luna o ka ʻenehana o kēia wā. A ma o ka pilina punaewele a ʻenehana, ke hoʻoholomua nei nā ʻōiwi i ka hoʻōla ʻōlelo, laʻa me nā ʻaha e like me kēia, kahi e kaʻanalike ʻia ai ka ʻikepili, nā lanakila, a me nā ʻālaina i hiki ke aʻo aku, aʻo mai, kōkua aku, kōkua mai kekahi i kekahi.
 

Ma ka lā mua ma ka piʻi ʻana o ka mahina ʻo Mauli, ua wehe ʻia ka ʻaha me ka mauli ʻōiwi ma o ka leo oli, pule, a me ke aloha ʻana i ka ʻāina a nā lāla a pau e noho nei ma kēia ʻaha a me nā ʻāina kulāiwi o mākou kekahi.  Ua kālele ʻia ma ia lā ka pilina o ka ʻōlelo ʻōiwi i ke ola Lāhui a me ke ola honua.  Ua hoʻomaka ʻia me ka pānela mua e wehewehe ana i ka hoʻohana ʻia o ka mākau ʻōlelo ʻōiwi no ke ana ʻana i nā pono siwila ʻōiwi i loaʻa a loaʻa ʻole paha i nā ʻōiwi. A laila, ma ka lua o nā pānela o ia lā ua wehewehe ʻia ke kūlana o ka ʻōlelo ʻōiwi a me ka ʻike kūpuna, he kahua ia no ka hoʻomaluō ʻana i ka pono o nā meaola honua a puni.



img

Ma ka lā ʻelua ma ka piʻi ʻana o ka mahina ʻo Muku, me he makani mumuku lā i holo a luʻu i ka hana o ka hoʻōla ʻōlelo ma waho o ka home a me nā kula wale nō.  Ua kaʻanalike ʻia nā kiʻina hana a me nā ala e hoʻola ʻia ai nā ʻōlelo ʻōiwi ma kona ʻāina ponoʻī nō, a hoʻi akula i ke kūlana ʻōlelo ʻāina kūhelu nō.  A ma kahi o ka mālama ʻana i pānela no ka māhele ʻelua, ua wehe ʻia he wā e kūkākamaʻīlio a e kaʻanalike ai i nā moʻolelo lanakila o ka hoʻōla ʻōlelo a me nā moʻolelo kīpaipai.
 

Ma ka lā hope ma ka piʻi ʻana o ka mahina ʻo Hilo me ka wehe ʻana i ka malama hou ʻo ʻIkuwā ua kālele ʻia ka mana o ka moʻolelo.  Ua hoʻomaka me ka haʻiʻōlelo puana nui na Tarcila Rivera Zea, he wahine Quechua, e wehewehe ʻana i ke kūlana wahine ma ka mana mālama moʻolelo ʻana. A ma hope maila ua mālama ʻia he pānela no ke kūleana o ka wahine ʻōiwi ma ka hoʻōla a hoʻomau ʻana i ka ʻōlelo makuahine.  Ma ka pānela hope ʻo ka ʻaha ua hōʻike ʻia no ke kuleana o ka pāpaho ma ka hoʻōla hou a me ka paipai ʻana i nā ʻōlelo ʻōiwi.


kalo
 

Iaʻu, ua hoihoi a waiwai palena ʻole ua ʻaha ala, a he paipai kēia e ʻimi ʻoukou e nā mea heluhelu i ka ʻike i kaʻana ʻia ma nā ʻatikala e hoʻopuka ʻia ana ma Cultural Survival Quarterly a ma www.cs.org hoʻi. Nui ka ʻike i ili mai ka poʻe haʻi ʻōlelo a mai nā loea noho pānela, akā ʻo ka māhele waiwai loa iaʻu, ʻo ia hoʻi ka māhele ma ka lā ʻelua i wehe ʻia he wā a he wahi e kūkākamaʻīlio ai ka poʻe komo i ka hoʻōla ʻōlelo mai nā pōʻaiapili like ʻole.  Mai ka ʻakahiakahi a komo i ka hoʻōla ʻōlelo ʻane halapohe a i ka poʻe wali ma ka ʻōlelo i hoʻōla hou ʻia, ua nui ka ʻike i kaʻa aku kaʻa mai i mea e kōkua aku kōkua mai kekahi i kekahi.  A ma ka holo ʻana o ke kolekole ua ʻike pū ʻia nā pilina hanauna o ka poʻe hoʻōla mai nā lāhui like ʻole, ua hauʻoli kekahi kūpuna i ka launa me ka moʻopuna o kāna hoa lāhui ʻē e hoʻomau ʻana i ka hana o kona tūtū i hoʻomaka ai, a ua ulu hou aku ka pilina a me ke kākoʻo, he nani nō  Ua nui nā lanakila a me nā ʻālaina i kaʻana ʻia.  A ua ākea hoʻi nā kumuhana kekahi, mai ka hoʻohana ʻana i ka ʻenehana a i ka hoʻololi kuanaʻike, mai ka nele kūmūwaiwai kālā a i ka nele kumuwaiwai ʻike, mai ke kuleana ʻona ʻike a i ka noho ʻana o ka ʻike ma nā puke ʻōlelo a haʻi, mai ke aupuni noho kolonaio a i ke aupuni ʻōiwi, a nui hou aku.  Ua ʻike ʻia ka loaʻa ʻole o hoʻokahi wale nō hāʻina a hoʻokahi wale nō ala pololei, akā ma o ke kūkā ʻana ua moakāka ka pono o ka poʻe like ʻole e ʻauamo i ke kuleana ma mua o lākou no ka pono o ka nui, ka nui ma ko lākou lāhui, a ka nui ma ka honua kānaka ʻōiwi hoʻi.  Me ia manaʻo ua pani ʻia me ka nīnau ʻana aku, he aha kāu e hoʻohiki ʻana iā ʻoe iho, a i kou lāhui hoʻi no ka hoʻoholomua ʻana i ka hoʻōla ʻōlelo a ʻike ʻōiwi? Ua nani nā pane, a ʻo ka pane i piha hauʻoli ai au, ʻo ia hoʻi ka hoʻohiki ʻana o ka Luna Hoʻokele o Cultural Survival, ʻo Galina Angarova, e ʻimi i ala e hoʻomau aku ai i nā ʻaha e like me kēia ma ke Anahulu Makahiki ʻŌlelo ʻŌiwi i mea e kākoʻo mau ai kākou kekahi i kekahi a i mea e ʻike ʻia ai ka lanakila ma ka holo wikiwiki ʻana i kēia mau makahiki he ʻumi e hiki mai ana.  A no laila wau e nīnau nei iā ʻoe e ka mea heluhelu, he aha kāu e hoʻohiki ʻana iā ʻoe iho, a i kou lāhui hoʻi no ka hoʻoholomua ʻana i ka hoʻōla ʻōlelo a ʻike ʻōiwi?
 

No ka ʻōlelo Pelekania e hele maanei.  

Our website houses close to five decades of content and publishing. Any content older than 10 years is archival and Cultural Survival does not necessarily agree with the content and word choice today.